Kibertəhdidlər rəqəmsal sistemlərə, şəbəkələrə və ya məlumatlara icazəsiz girmək, zədələmək və ya əldə etmək məqsədi daşıyan zərərli fəaliyyətlərdir. Bu təhdidlər daim inkişaf edir və məlumatların pozulmasının və maliyyə itkilərinin qarşısını almaq üçün güclü kibertəhlükəsizlik tədbirləri tələb edir.

Kibertəhdidlər icazəsiz nəzarətə və məlumatların manipulyasiyasına icazə verməklə şəxsiyyət azadlığına təsir göstərir. Fərdlər şəxsi məlumatlarına nəzarəti itirirlər, bu da rəqəmsal şəxsiyyətlərini idarə etməyi çətinləşdirir və nəzarət mədəniyyətini inkişaf etdirir.
Kibertəhlükələr dezinformasiya yaymaqla sosial strukturları qeyri-sabit hala gətirir və sosial qütbləşməni dərinləşdirir.
Bu barədə Elm və Təhsil Nazirliyi Yüksək Texnologiyalar Parkının şöbə müdiri Bünyamin Seyidov məlumat verib. Şöbə müdiri diqqətə çatdırıb ki, kibertəhdidlər şəxsiyyətə və cəmiyyətə müxtəlif yollarla təsir edir. Bu təsirlər içərisində texnologiyaya olan inamın azalması xüsusi diqqət çəkir. Məlumat oğurluğu, fişinq (aldadıcı e-poçt) hücumları və ya şifrələmə tələbləri kimi kibertəhlükələr ictimaiyyətin rəqəmsal platformalara olan etimadını zədələyir. İnsanlar şəxsi məlumatlarını paylaşmaqda və ya onlayn fəaliyyətlərə qatılmaqda daha ehtiyatlı olurlar, bu da texnologiyanın tətbiqini və innovasiyaları ləngidə bilər. Kibertəhdidlər, həmçinin psixoloji stres yaradır ki, bu da insanların onlayn təhlükəsizlik haqqında qorxu və narahatlıq yaşamalarına səbəb olur. Bununla, insanlar məxfilik pozuntuları və ya maliyyə itkiləri qorxusu ilə rəqəmsal xidmətlərdən istifadə etməkdə daha çox narahat ola bilərlər.


Sosial platformalarda tez-tez kiberzorakılıq, doksinq (şəxsi məlumatların ictimaiyyətə açıqlanması) və ya digər növ onlayn təhdid vasitələrindən sui-istifadə edilir. Bu, insanlarda ciddi depressiya və ya hətta özünə zərər yetirmə ilə nəticələnə bilər.
Kibertəhdidlərin təsirlərinin çoxşaxəli olduğunu deyən alim qeyd edib ki, kibertəhlükələr inkişaf etdikcə, rəqəmsal savadlılıq və ya özlərini onlayn qorumaq üçün resurslara çıxışı olmayanlar daha çox təhlükə ilə üzləşir. Həssas təbəqələr bilik çatışmazlığı və ya kiberhücumlardan yaranan qorxu səbəbindən rəqəmsal xidmətlərdən istifadə etməməyə üstünlük verə bilər ki, bu da onların daha çox sosial təcrid olunmasına gətirib çıxara bilər.
Kibertəhlükəsizlik hücumları nəticəsində iqtisadi itkilər, işdən çıxarmalar və hətta bizneslərin çökməsi baş verə bilər. Bu, iqtisadiyyat üzərində zəncirvari təsir göstərərək maliyyə gərginliyi və iş təhlükəsi yaradır. Fərdlər və təşkilatlar kibertəhlükəsizlik tədbirlərinə (məsələn, proqram təminatı, təlimlər və uyğunluq) daha çox sərmayə qoymalı olurlar, xüsusən kiçik bizneslər və məhdud resurslara malik fərdlər üçün bu, əlavə maliyyə yükü yarada bilir.
B.Seyidov qeyd edib ki, kibertəhdidlərin sosial təsirlərini əks etdirən rəsmi sənədlər mövcuddur və bu sənədlərdə kiberhücumların fərdlərə, müəssisələrə və bütövlükdə cəmiyyətlərə təsiri ilə bağlı müxtəlif mövzular yer alır. NATO, UNESCO, Avropa İttifaqının Kibertəhlükəsizlik Agentliyi, Dünya İqtisadi Forumu, Dünya Bankı, Beynəlxalq Telekommunikasiya İttifaqı, İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (OECD) tərəfindən hazırlanan hesabat və digər növ sənədlərdə məxfilik və insan hüquqlarının pozulması, kiberzorakılıq və onlayn təqib, rəqəmsal sistemlərə olan inamın itirilməsi, maliyyə fırıldaqları səbəbindən yaranan psixoloji gərginlik, kibercasusluq, dezinformasiya yayılması səbəbindən artan qütbləşmə və rəqəmsal bərabərsizlik və həssas əhalinin kənarda qalması kimi məsələlər araşdırılır, statistik göstəricilər əks olunur. Sözügedən hesabatlarda, həmçinin kibertəhdidlərin sosial fəsadları sırasında biznes sahələrinə kiberhücumlar nəticəsində işsizliyin artması və iqtisadi çətinliklər, təsirə məruz qalan regionlarda innovasiya və sahibkarlığın zəifləməsi, onlayn təhdidlərə məruz qalan gənclər və uşaqlar üçün artan risklər, şəxsi məlumatların və məxfilik hüquqlarının təhdid olunması, rəqəmsal infrastrukturdan artan asılılıq və onun pozulmasının sosial nəticələrinə dair bir çox məlumatlar tapmaq mümkündür. Bu sənədlər, nüfuzlu qlobal və regional təşkilatlar tərəfindən hazırlanır və kibertəhdidlərin çoxşaxəli sosial təsirləri haqqında geniş perspektivlər təqdim edir.



Kibertəhdidlərin sosial təsirlərini aradan qaldırmaq kiberhücumların mürəkkəb təbiətinə və onların cəmiyyətə olan hərtərəfli təsirinə görə bir qədər çətindir. Bununla belə, bu təsirləri azaltmağa və davamlılığı artırmağa kömək edəcək bir sıra strategiyalar mövcuddur. Bunların içərisində rəqəmsal savadlılıq xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Fişinq e-poçtlarını tanıma, güclü şifrələrdən istifadə və şəxsi məlumatları onlayn qoruma kimi əsas kibertəhlükəsizlik prinsiplərinin qavranılması kibertəhdidlərlə mübarizədə önəmli rol oynayır. Bununla yanaşı, yeni kibertəhdidləri və onlarla necə mübarizə aparılacağını vurğulayan maarifləndirmə kampaniyaları bu sahədə müdafiə qabiliyyətini artıran amillərdəndir. Kibertəhlükəsizliyi təhsil proqramlarına daxil etmək daha rəqəmsal savadlı bir nəslin formalaşmasına kömək edə bilər. Kibercinayətkarlara qarşı qanunların gücləndirilməsi və beynəlxalq əməkdaşlıqla cinayətkarların təqib edilməsi qabaqcıl hüquqi alət olaraq onların qarşısını almaqda mühüm vasitə ola bilər.
“Müştəri məlumatlarının qorunması, zəif tərəflərin mütəmadi olaraq düzəldilməsi və pozuntuların şəffaf şəkildə açıqlanması korporativ məsuliyyət olaraq qəbul edilməlidir. Kibertəhdidlərlə mübarizədə qabaqcıl texnologiyalardan istifadə genişlənməkdədir. Zərərli məzmunu aşkarlamaq və kiberhücumları müəyyən etmək üçün süni intellektdən istifadə, şifrələmənin gücləndirilməsi, çoxfaktorlu autentifikasiyanın tətbiqi, həmçinin ümumi təhdidlərə avtomatlaşdırılmış cavablar hücumların geniş yayılmasının qarşısını ala bilər. Bundan əlavə, blokçeyn texnologiyası vasitəsilə məlumatları saxlamaq və əməliyyatları yoxlamaq mümkündür.
Məlumdur ki, kiber təhdidlər tez-tez sərhədləri aşır, buna görə də hökumətlər kiber cinayətkarlıqla mübarizə üçün kəşfiyyat məlumatları, qabaqcıl təcrübə və strategiyaları paylaşmaq üçün birlikdə çalışmalıdırlar. Hökumət, özəl sektor və vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları arasında əməkdaşlıq kiber hadisələrə cavab tədbirlərini gücləndirə bilər. Kibertəhlükəsizlik üzrə işçi qruplar yaratmaqla enerji, səhiyyə və maliyyə sistemlərini hədəfləyən kiberhücumları aşkarlamaq, onlara cavab vermək və onlardan xilas olmaq üçün real vaxtda səylər əlaqələndirilə bilər. Qeyd olunanlarla yanaşı, texnologiyanın inkişafında etik məsuliyyətin təşviq edilməsi kibertəhlükəsizlik təcrübələrinin texnoloji tərəqqi mədəniyyətinə daxil edilməsini təmin edə bilər. Son vaxtlar respublikamızda kibertəhdidlərin artdığını nəzərə alaraq, kiberdavranış üçün məsuliyyəti artırmaq məqsədilə vətəndaşları etik onlayn davranışları mənimsəməyə təşviq etmək kibertəhdidlərin tezliyini və şiddətini azaltmaqda faydalı ola bilər”, - deyə alim bildirib.(azərtac)

KARUSEL / GÜNDƏM