Monqolustan Prezidenti Uxnaaqiyn Xurelsux Tacikistan Respublikasına dövlət səfəri çərçivəsində Tacikistanın Baş nazirinin müavini Usmonali Usmonzoda ilə birlikdə Roqun Su Elektrik Stansiyasının tikintisinin gedişi ilə tanış olub.

Bu barədə MONTSAME xəbər agentliyi məlumat yayıb.

Müvafiq sahənin mütəxəssisləri qeyd edib ki, Tacikistandakı Roqun Su Elektrik Stansiyasının (SES) tikintisinin başa çatdırılması layihəsi irimiqyaslı ekoloji və transsərhəd risklərə görə Mərkəzi Asiya ölkələrində ciddi narahatlıq yaradır. Roqun SES-in Tacikistanın enerji sistemi üçün strateji əhəmiyyətinə baxmayaraq, onun həyata keçirilməsi regionun ekosistemlərinə və su ehtiyatlarına düzəlməz ziyan vura bilər.

Əsas təhlükə Vaxş çayının təbii hidroloji rejiminin dəyişməsi, xüsusilə Amudəryanın aşağı axını ilə bağlıdır. Ən azı 15 il davam edəcək su anbarının tikintisi və sonradan doldurulması zamanı su axınının azalması çayın aşağı axınında kəskin su qıtlığı yaradacaq. Mütəxəssislərin fikrincə, yalnız su anbarının doldurulması mərhələsində Amudərya deltasına və Aral dənizinə su axını mövcud həcmin 25%-i qədər azala bilər ki, bu da torpaqların deqradasiyasının sürətlənməsinə, torpaqların şoranlaşmasına və səhralaşma proseslərinin artmasına səbəb olacaq.

Ekoloji fəsadlar unikal təbii ərazilərə, o cümlədən UNESCO-nun Ümumdünya İrs Siyahısına daxil olan tuqay meşələrinə və sel düzənliklərinin ekosistemlərinə təsir göstərəcək. Əvvəllər layihə sənədlərində nəzərdə tutulmuş yaz daşqınlarının olmaması bu qiymətli biosistemlərin yoxa çıxması təhlükəsi yaradır. Amudəryada yaşayan nadir nərə balıqlarının da nəsli kəsilmək təhlükəsi var.

Digər kritik cəhət layihənin kumulyativ təsirlərinin nəzərə alınmamasıdır. Xüsusilə, Roqun SES-in və Əfqanıstanda tikilməkdə olan Qoş-Təpə kanalının eyni vaxtda istismarının birgə təsirləri qiymətləndirilməyib ki, bu da su qıtlığını xeyli artıra və regionda ekoloji böhranı daha da gücləndirə bilər.

Axar suların yaz-yay dövründən qışa yenidən bölüşdürülməsi nəticəsində Vaxş çayının rejiminin dəyişməsi Amudəryanın aşağı axarında kənd təsərrüfatının köklü şəkildə yenidən qurulmasını tələb edəcəkdir. Bu, ərzaq təhlükəsizliyini təhdid edəcək və minlərlə ailənin gəlir mənbələrini itirməsinə səbəb olacaq. Təkcə ekosistemlər deyil, həm də regionun sosial-iqtisadi strukturu risk altındadır ki, bu da əhalinin məcburi miqrasiyası ilə doludur.

Bundan əlavə, dövlətlərarası səviyyədə su ehtiyatlarının idarə edilməsi baxımından yüksək qeyri-müəyyənlik səviyyəsi qalmaqdadır. Bu günə qədər Roqun SES-in iş rejiminin Amudərya hövzəsindəki bütün ölkələrin maraqlarını nəzərə almaqla tənzimləmək üçün müqavilələr hazırlanmayıb və imzalanmayıb. Artan su qıtlığı və iqlim dəyişikliyi kontekstində bu cür razılaşmaların olmaması regional qeyri-sabitliyi daha da gücləndirə bilər.

Belə ki, ekoloji və sosial risklərin hərtərəfli və müstəqil qiymətləndirilmədən, habelə qonşu dövlətlərin rəyi nəzərə alınmadan Roqun Su Elektrik Stansiyasının tikintisinin başa çatdırılması layihəsinin həyata keçirilməsi bütün Mərkəzi Asiya regionunun ekoloji tarazlığına və davamlı inkişafına təhlükə yaradır.

Reportyor.az




KARUSEL / DÜNYA